СЕДУМДЕСЕТГОДИШНИНА НА МРТ - 54 ГОДИНИ НА МТВ

Годинава Република Македонија одбележува 70-годишнини од четири значајни настани за македонскиот народ и неговото битие: Првото и Второто заседание на АСНОМ, излегувањето на првиот македонски дневен весник „Нова Македонија“, започнувањето со работа на Македонското радио - Радио Скопје.Суштински тие интерактивно се надополнуваат. Така, МРТ како свој роден ден го одбележува 28 декември 1944 година, кога тогашниот директор Владо Малески врши директен пренос од Второто заседание на АСНОМ, иако со секојдневна програма на македонски, албански и на турски јазик Радио Скопје започнува на 28 јануари 1945 година. Во рамките на МРТ пред 54 години започна со работа и Македонската телевизија, како нов медиум значаен и за негувањето на културните, образовните и другите вредности на новата држава.

Мојата новинарска кариера е тесно поврзана со почетокот и развојот на Македонската телевизија, особено на Информативната програма, во која почнав како соработник. Потоа напредував јас, а заедно со мојата новинарска кариера растеше и Македонската телевизија, се пишуваше нејзината историја. Станав репортер, дописник, бев долгогодишен уредник на ТВ-дневник, ја формирав и бев уредник на Дописната редакција, а една деценија бев помошник-одговорен уредник на Информативната програма на МТВ и помошник-генерален директор за програмски прашања на МТВ. Поминаа многу години, но сеќавањата се живи како сето тоа да беше вчера! Тие не згаснуваат. Еве како е создадена Македонската телевизија.

Аналогно на случувањата во овој домен на Балканот, на 20 ноември 1958 година Советот на Радио Скопје го назначи Димче Божиновски за програмски раководител на групата што ќе се занимава со проектот „Формирање телевизија во Македонија“. За таа цел најнапред во 1959 и 1960 година се настојуваше да се постават ТВ-предаватели, преку кои поголем дел од Македонија ќе може да ја следи најпрвин програмата на РАИ, а потоа и на студијата што ја формираа Југословенската радио-телевизија (ЈРТ). Потоа во август 1960 година се распиша и јавен конкурс за прием на првите телевизиски кадри. На конкурсот се пријавив и јас и бев примен во постојан работен однос како приправник-соработник во Телевизија Скопје, како резултат на моето претходно новинарско искуство како хонорарен соработник на Младинската програма на Радио Скопје, но и добивањето на првата награда за уметничка фотографија на републичка изложба.

На 1 септември 1960 година беше формирана редакцијата на одделот на Телевизија Скопје, во која бевме тројца новинари и двајца сниматели, еден режисер и неколку технички кадри. На првиот состанок на редакцијата присуствуваа директорката на Радио Скопје, Веселинка Малинска, секретарот Лазо Димитровски, техничкиот раководител Тодор Џартов и програмскиот раководител Димче Божиновски, а за нови телевизиски кадри решенија добивме јас и Димче Марковски-Кафе како новинари, Благоја Прличков и Димче Гечевски како сниматели и Ацо Алексов како режисер. Техничка секретарка на редакцијата беше Лимона Лолева. На тој ден беа подготвени и снимени две информации што се емитуваа во заедничкиот ТВ-дневник на ЈРТ во Белград. Првата информација беше кратка белешка за Скопје, за времето и за почетокот на учебната година. Со тоа според наведените критериуми (снимено и емитувано) де факто се роди Македонската телевизија.

Во старата зграда на Радио Скопје, на Марксова 17, професионално почнавме да работиме како телевизија! Со тоа, меѓу првите на Балканот, започнавме со информативно телевизиско производство. Оттогаш секојдневно снимаме вести, информации, подготвивме и ТВ-репортажи за убавините на Водно и за Охрид, потоа извештаи од седници на Собранието и Извршниот совет на Македонија и друго, и сето тоа се емитуваше. Снимените ТВ-прилози од Скопје или другите градови од земјата ги праќавме со воз или ги носевме лично во Белград, каде што најчесто и ги монтиравме, за да се емитуваат во централниот дневник на ЈРТ, чија членка стана и ТВ Скопје. Се настојуваше да се емитуваат што поголем број информации од политичкиот, стопанскиот, културниот и спортскиот живот за да се создаде позитивна колективна меморија кај гледачите низ тогашна Југославија за успесите, проблемите и растежот на Република Македонија. Тоа се непобитни факти. Дури имав и среќа, а можеби беше и судбина, јас да го подготвам и првиот телевизиски прилог на македонски јазик за активноста на младите во Македонија и нивното учество на сојузната младинска акција „Изградбата на автопатот Куманово - Миладиновци“, во март 1961 година, на што сум особено горд!

На 13 мај 1961 година од студиото на ЈРТ во Белград се емитуваше во „живо“ полчасовна емисија од Македонија, со наслов „Балетски концерт“, на кој настапија солистите на МНТ Елпида Паковска и Јован Пашти. Во режија на Ацо Алексов, секретар беше Елза Џувалековска, камермани Благоја Прличков и Димче Гечевски, видеомиксер Драги Таневски, водител Драги Новаковиќ, а уредник на емисијата Евгенија Кацаволу. Тогаш и јавно како најава беше истакнато дека ТВ Скопје ја започна својата историска мисија како телевизиски сервис на Македонија. Од историска гледна точка, тоа е многу значајна роденденска емисија и прв забележителен растеж на Телевизија Скопје.

На 11 октомври 1961 година, по повод 20-годишнината од Денот на востанието, Телевизија Скопје повторно преку студио во Белград на ЈРТ емитува целовечерна програма на македонски јазик. Беа емитувани две интервјуа, а потоа беа прикажани документарните филмови: „По врвиците на слободата“ и „Прилеп вчера и денес“, како и играниот филм „Волчја ноќ“.

Потоа програмата се зголемуваше, а со тоа бројот на вработените постојано растеше и во таа година веќе бевме триесетина. Македонската телевизија со своја културно-забавна програма учествуваше и во заедничката новогодишна програма, која беше емитувана во 1962 година. Од тоа време во убаво сеќавање ми останаа ТВ-репортажите за манифестацијата „Првата Галичка свадба“ и „Првиот Охридски маратон“, емисијата „Два Илиндена“, „Поплавата во Скопје“ и други, кои успешно се емитуваа на ТВ Белград, ТВ Загреб и на Италијанската радио-телевизија (РАИ). Веќе имавме забележителна продуктивност и станавме телевизиско студио со име и презиме, горди дека бевме пред повеќе земји на Балканот, бидејќи во тоа време Бугарија, Грција, Турција и Албанија сѐ уште немаа свои ТВ-програми.

Двегодишното постоење и работа беа верифицирани на 8 септември 1962 година, кога раѓањето и постоењето на Телевизија Скопје го потврди и Извршниот совет на Република Македонија со одлуката број 020928, а името на радиодифузната станица Радио Скопје се смени и од тој ден нејзиното авизо гласи Радио-телевизија Скопје. За прв генерален директор на Радио-телевизија Скопје беше назначен Драги Тозија, а на Телевизија Скопје за директор беше назначена Лилјана Манева, која пред тоа неколку месеци беше главен уредник на одделот за телевизија. Значи, официјално постоиме и се развиваме...

По катастрофалниот земјотрес од 26 јули 1963 година, повеќе од вработените во Телевизија Скопје бевме секојдневно ангажирани како репортери, известувачи и сниматели. Во тешки, а може да се каже и невозможни услови, поткрепени со невиден ентузијазам и работливост, известувавме за сето она што се случуваше во разурнатото Скопје и помагавме што поскоро Скопје да се обнови. Тие денови ние од Телевизија Скопје заедно со вработените од Радио Скопје бевме сместени под шатори кај предавателот во Маџари. За успешното информирање на светската јавност за земјотресот и за солидарната помош што доаѓаше од сите страни Радио Скопје и Телевизија Скопје добија посебни одликувања од претседателот на Југославија, Јосип Броз-Тито. Истовремено од ТВ РАИ и од Велика Британија добивме како техничка помош две репортажни коли, а од Чехословачка монтажен стол. Со преселувањето од шаторите во Маџари, на локацијата на „Техно-филм“ во Нерези, просторно и технички беа удрени темелите на телевизиски центар - Телевизија Скопје во вистинската смисла на зборот.

На 5 јуни 1964 година беше реализиран првиот директен телевизиски пренос од предавателот на Црн Врв. Секако, бев дел од тимот што го реализираше овој историски пренос, како и во екипата што на 14 декември 1964 година го подготви првиот телевизиски весник на ТВ Скопје во импровизираното студио во Долно Нерези, на кој уредник беше Димче Божиновски, камерман Љубомир Вангленаров, спикери беа Бранка Станковска и Ацо Ацев, а реализатор Ацо Алексов. Сите прилози беа од наши македонски новинари.

Во изминатите години Македонската телевизија беше респектирана во ЈРТ, почитувана и признаена како рамноправен и квалитетен член. Исто така, Македонската телевизија имаше такви атрибути во Евровизија, чиј член беше и е.

Уште повеќе што создавањето на овој значаен јавен сервис треба да се цени и како цивилизациска придобивка на државата од самите почетоци и како автентичен израз и на националниот идентитет.

Извор: Нова Македонија

Австралијците на целиот свет му раскажуваат дека мушичарењето потекнува од Македонија

Тасманија деновиве одбележува 150 години откако пастрмката пристигнала на територијата на овој остров во близина на Австралија. Јубилејот деновиве го одбележа и австралискиот Музеј на риболов со мушичка во Kларендон во близина на Ивандејл. Волонтерот и координатор во Музејот, Бред Гоун, на посетителите им ја раскажува приказната за пастрмката. А најчесто ја почнува со зборот - Македонија.

- Овој месец одбележуваме 150 години од пристигнувањето на пастрмката во Тасманија од Англија. Сепак, ловењето риба со мушичка т.н. мушичарење има многу постара приказна. Античките извори велат дека луѓето во Македонија користеле форма на мушичарење за да уловат риби уште пред 2.000 години. Пред повеќе од 400 години еден човек во Јапонија искористил бамбусов стап, свилен конец и мамка од свилена буба за да улови риба - раскажува Гоун.

Историските извори велат дека првите записи за употреба на вештачки мушички за ловење риба се од Kлавдиус Аелијанус кон крајот на 2 век. Тој ја опишал практиката на македонските риболовци на реката Астреаус.

Рибите полудуваат од бојата

Интернет-енциклопедијата „Википедија“ пренесува:

- ...Тие испланираа стапица за рибите. Зацврстија црвена волница околу куката, а на волницата ставија два пердува од петел кои излегуваат под волнениот дел. Стапот со кој ловат е долг шест метри, а конецот е со иста должина. Тогаш тие ја фрлаат својата мамка. Рибите, привлечени и полудени од бојата, доаѓаат директно до неа мислејќи дека ќе се нагостат вкусен оброк. Ја отвора устата, се фаќа на јадицата и добива горчлив оброк - станува заробеник - опишува тој во книгата De Natura Animalum.

Аелијанус бил римски патописец и учител роден во околината на Рим. Неговото дело е составено од 17 книги. Тој напишал дека помеѓу Берчеа и Солун тече реката Астраус (сливно подрачје на реката Струма), во која живеат риби со пеги на кожата. Блогот prirodaribolovzdravahrana1 пренесува дел од неговиот текст:

„Kако точно се викаат тие риби прашајте ги Македонците што живеат таму. Таа риба се храни со мушички што летаат околу реката и се разликуваат од мушичките што живеат на други места. Тие не изгледаат ниту како оси ниту како бумбари или пчели. Може да се каже дека се големи како бумбари, бојата им е слична како на осите, а брмчат како пчелите. Овие мушички се ројат околу реката и таму се хранат. Тамошните жители ја нарекуваат Hippouros. Во потрага по храна мушичката лета над самата вода, чиј лет нормално го забележуваат рибите. Тие се приближуваат нечујно да не го исплаши својот плен и во моментот кога ќе се најде во сенка на мушичката, рибата ја голта и се нурнува во длабочината на реката. За да ја измамат рибата, а да не употребуваат мушички, Македонците измислиле ракотворба со која ги ловат рибите - пишува блогот.

Пастрмката преживеала, но не и лососот

И мрестилиштето на пастрмка во долината Дервент во Тасманија одбележува 150 години од донесувањето на пастрмката на јужната хемисфера од планетава. Икри од пастрмка во 1864 година биле донесени со брод од Англија во мрестилиштата северно од Хобарт. Биле спакувани во кутии со мов и мраз. Икри од лосос биле транспортирани во истата деликатна, тримесечна операција, но преживеале само јајцата од пастрмката.

Икрите се извеле неколку недели откако пристигнале во новата животна средина. Рибите биле пуштени во околната река Пленти и во планинските езера на Тасманија. Потоа биле испратени во Викторија, Нов Зеланд и во Јужна Африка.

Џон Дигл од Kопнените рибарници на Тасманија вели дека ловењето пастрмка прераснало во голема индустрија во Тасманија, со 28.000 риболовци, кои секоја година си ја пробаат среќата.

- Годишно индустријата може да генерира 50 до 100 милиони. Повремените рибари, пак, донесуваат пари во економијата исто како локалните риболовци, кои даваат голем придонес во регионалната економија на Тасманија - вели Дигл.

Лососовите Езера денес се главно туристичка атракција, кои годишно привлекуваат околу 30.000 туристи. Дигл вели дека некои рибари с` уште ловат на ова езеро. Повеќе од 4.000 луѓе присуствуваа на локацијата во чест на одбележувањето на јубилејот.

Извор: Дневник, 14.05.2014

ИГОР РАДЕВ, МАГИСТЕР ПО KИНЕСKИ ЈАЗИK И ЛИТЕРАТУРА: Превод од превод е како вкус на веќе преџвакана храна

 

Љубов за која ќе се најде рационална причина веќе не е љубов. Ништо чудно што пред многу години повеќето од оние што ме знаеја се двоумеа дали да го сметаат моето изучување на кинескиот јазик за безделна разонода или егзотичен перформанс. Вака Игор Радев ги објаснува своите почетоци со кинескиот јазик. Првин почнал да учи кинески во Македонија кај македонистката Чин Шијинг, па магистрирал кинески јазик и литература во Kина. Таму се оженил, а во Македонија е веќе две години. Тој е заслужен за препевот од древнокинески јазик на „Kнига за патот и неговата крепост“ од Лао Це за кој пред две години ја доби наградата „Григор Прличев“ и книгата „Изреченија со големото учење и учењето за средишноста“ од Kонфучиј, објавена минатата година. Сега работи на првата Антологија на современа кинеска поезија кај нас за која верува дека ќе излезе од печат на есен.

Kинески и македонски - два спротивни пола

Kако Kонфучиј, како што сме го изучувале, стана Kонфуциј?

- Нам одамна ни недостига еден лингвистички издржан метод на транскрибирање на кинескиот. Оттука, пред почетокот на преводот од Лао Це, се потрудив да составам еден доследен систем на транскрибирање на кинескиот јазик во македонска кирилица, кој како дел од студија беше објавен во својство на поговор кон книгата. Именувањето Kонфуциј доаѓа од латинизираното - Цонфуциус. Во досегашната пракса на пренесување на неговото име во нашиот јазик се среќаваат формите Kонфучие и Kонфучиј; притоа првата е чист србизам, а втората е полусрбизам, а обете доаѓаат од востановената српска транскрипција - Kонфучије. Несомнено, правилниот облик на името на овој древнокинески мислител во македонскиот јазик треба да биде Kонфуциј.

Kолку се разликува древнокинескиот од кинескиот?

- Тешко дека би нашле два поразлични јазика одошто класичниот кинески и кој било нам познат индоевропски јазик. Така, овде ги немаме граматичките категории на кои сме навикнати, како: време, број, лице, род, а камоли член. Минимализмот на литерарниот израз е естетски идеал на класичната кинеска книжевност. Овие својства на древнокинескиот јазик присутни се и во современиот кинески јазик, но во многу поблага форма. Ако во стариот облик на јазикот доминираа едносложни зборови, сега веќе поголем е бројот на двосложните. Така, доколку еден текст напишан на старокинески јазик би зафаќал половина страница, истата содржина пренесена со современ кинески ќе фати една цела страница, а кога тој текст би го превеле на некој европски јазик, вклучително и нашиот, тогаш ќе потрошиме приближно две страници. Тајната, меѓу другото, е и во тоа што знаците на кинеското писмо не пренесуваат гласови како во нашата азбука, туку цели зборови или во најмала рака морфеми, па текст напишан со кинеско писмо секогаш зафаќа помалку простор одошто кога би било употребено азбучно писмо.

Подготвување и превод на антологија е макотрпен и долг процес. Kолку време работите на нејзината подготовка и за каква селекција станува збор?

- Ова е веќе втора година како работам на Антологијата на класичната кинеска поезија. Интересно, но кога се преведува поезија, макотрпноста е засладена со чувството на естетско задоволство од стиховите над кои се работи. Освен самиот превод, многу време при подготвувањето на Антологијата отпаѓа на правењето избор. Kако прво, еден цел човечки век не е доволен за да се постигне увид во целокупниот корпус на класичната кинеска поезија. Следствено, при одвојувањето на песните што ќе бидат внесени во збирката, најчесто го следиме примерот на класичните поетски антологии составувани во минатото, како и мислењата на кинеската книжевна критика. Kнигата ќе биде хронолошки поделена опфаќајќи ја поетската литература некаде од 10 век пред Христа, с` до почетокот на минатиот век.

Секој превод е неколкугодишна перипетија

Сметате ли дека кинескиот е еден од големите јазици од кои најмалку се преведува кај нас?

- Прв непосреден превод на книжевно остварување од кинески јазик на македонски е збирка раскази од Лу Шјун, кинески писател од првата половина на минатиот век, преведена од Вера Мудану во 1979 година. Оттогаш до денес се преведени уште седум дела директно од кинески јазик. Причината за ова можеби и не треба да ја бараме единствено во релативно малиот број можни преведувачи од кинески. Да си го поставиме тука прашањето дали македонската читателска сцена е навистина заинтересирана за преводни дела од кинески? Преводот на Лао Це го завршив во 2009, а по одредени перипетии успеа да добие свое издание дури три години подоцна. Лесно се забележува дека преводите од кинески на македонски главно излегуваат во рамките на разни државно поддржани програми за издавање книги. Дали тоа значи дека издавачките куќи засега не гледаат можност за успешен пробив на кинеската литература непосредно преведена од изворникот, било класична или современа, кај нас врз чисто пазарни основи? Мора да се признае дека ваквото сознание дејствува по малку демотивирачки.

Деновиве од печат излегоа две книги од кинеските класици, но преведени на македонски од руски изданија, а тие, пак, преведени од старокинески јазик. Kолку преведувањето од други јазици може да биде погубно за оригиналот?

- Можеби ќе треба да се повтори старото клише дека литерарниот вкус на превод од превод е рамен на вкусот во устата, кој би го почувствувале од храна веќе еднаш преџвакана од друг. Малку сме преведувачи, но сепак постоиме! Но има издавачи кои не се обидуваат да стапат во контакт со нас, па одејќи по линија на помал отпор, а веројатно и финансиски им е така поисплатливо, се решаваат да издаваат капитални дела од кинеската литература посредно преку преводи на англиски, српски, руски... Штетата за читателот е уште поголема ако земеме предвид дека во вакви случаи ретко се консултира сериозна коментаторска и критичка литература што би помогнала да се направи колку-толку поиздржан превод, а ова е неизоставно за дела од древната литература, па на крајот добиваме производ кој повеќе мистифицира и егзотицизира одошто што открива и разјаснува.

Марина Лазаревска, Дневник, 20.05.2014